Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά λένε τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς.
Γιατί όμως είναι τόσο σημαντική η πρώτη μέρα του νέου έτους; Τι είναι αυτό που γιορτάζουμε;
Στην ουσία ο εορτασμός αφορά αυτό ακριβώς που λέει και το όνομά της, δηλαδή την μέρα που σηματοδοτεί την έλευση του νέου έτους.
Η πρώτη μέρα του χρόνου συμβολίζει για τον καθένα ένα νέο ξεκίνημα, την αρχή για μια νέα ζωή και κρύβει την ελπίδα ότι αυτή η νέα ζωή θα είναι πολύ καλύτερη από την προηγούμενη.
Αντίθετα, ο Άγιος Βασίλης των ορθόδοξων χριστιανών κατάγεται από την Καισάρεια και γιορτάζεται ανήμερα την Πρωτοχρονιά. Είναι ο φιλάνθρωπος επίσκοπος, ένας από τους Τρεις Ιεράρχες, ο οποίος για να προστατεύσει την περιφέρειά του, την Καισάρεια της Καππαδοκίας, από την επιδρομή των αλλόφυλων, έκανε έρανο και μάζεψε χρυσά νομίσματα και άλλα τιμαλφή, με σκοπό να τα δώσει στον εχθρό και να ανταλλάξει τη σωτηρία της περιοχής του. Τελικά, ο εχθρός δεν κατόρθωσε να εισβάλλει στην Καισάρεια. Έτσι, ο Μέγας Βασίλειος είπε να φτιάξουν μικρές πίτες – ψωμάκια, στα οποία αργότερα τοποθέτησε τα νομίσματα και τα τιμαλφή που είχε μαζέψει και τα μοίρασε ξανά στους κατοίκους. Ο καθένας έπαιρνε ό,τι του τύχαινε από την πίτα που είχε διαλέξει. Η ορθόδοξη εκκλησία συνέδεσε μ’ αυτόν τον τρόπο τον Άγιο Βασίλη με το έθιμο της βασιλόπιτας.
Το έθιμο της βασιλόπιτας, τέλος, είναι πανελλαδικό και υπάρχει ήδη από την αρχαιότητα, καθώς σε αρχαίες γιορτές ή σε εξευμενιστικές προσφορές προς τους νεκρούς και τα πνεύματα, παρασκευάζονταν εορταστικοί άρτοι για καλοτυχία. Συγκεκριμένα, η βασιλόπιτα έχει τις ρίζες της σε αρχαία ελληνορωμαϊκά έθιμα, όταν στα Κρόνια (εορτή του θεού Κ(χ)ρόνου, που λατρευόταν στην Ελλάδα) και στα Σατουρνάλια (Saturnalia) της Ρώμης έφτιαχναν γλυκά και πίτες και έβαζαν μέσα νομίσματα, τα οποία όποιος τα έβρισκε θεωρούνταν τυχερός.
Η πίτα, που φτιάχνουμε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, κόβεται παρουσία όλων των μελών της οικογένειας, ή και άλλων συγγενών και φίλων, από το μεγαλύτερο μέλος της οικογένειας το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς, ενώ το κόψιμο της πίτας μπορεί να συνεχιστεί καθ’ όλη τη διάρκεια των πρώτων μηνών του νέου χρόνου από διάφορους συλλόγους, σωματεία, ιδρύματα ή οργανισμούς. Ακόμη, παρουσιάζονται διάφορες παραλλαγές στη συνταγή της βασιλόπιτας ανά την Ελλάδα, όπως για παράδειγμα στη Θεσσαλία, όπου η πίτα φτιάχνεται από φύλλα και μέσα μπορούν οι νοικοκυρές να τοποθετήσουν λίγο κλήμα, τριφύλλι, καλαμπόκι, φασόλι ή άχυρο.